۔۔۔۔محمد اختر خان ۔۔
کز نسلِ خجستہ ای جنابِ عمرؓ است
باباجی فرید الدین مسعود دے کلام دا مڈھ اک پاسے اسلام دا تصوف تے دوجے پاسے ہندی کلچر دی پریم بھگتی اے۔۔۔۔ فقیری۔ معرفت تے گیان نال بھرپور۔۔۔ بابا جی فرید الدین مسعود دا کلام اک اجیہی رشنائی دا کلاسیکل رنگ لے کے ساہمنے آؤندا اے کہ جس توں سارا عالم فیض یاب ہورہیا اے۔ ۔۔ پاکپتن توں پھٹن والی علم ، معرفت گیان دی رشنائی نے دین اسلام نوں اک نویں تے مضبوط بنیاد دتی تے پنجاب توں جنم لین والے جدید مذہب سکھ مت دی مذہبی کتاب’’گرو گرنتھ صاحب‘‘ نوں وی مالا مال کیتا۔۔۔ باباجی ہوراں دین حق دی تبلیغ تے بھگتی دا درس دینیدیاں اپنی زندگی گزاری۔۔۔ رب سوہنے دا پیغام دیندیاں زندگی دا ایہہ مقصد رکھ لیا کہ جد تائیںدنیا دا آخری بندہ رب سوہنے دے حلقہ نور ہدایت وچ نہیں آجاندا اوہ ایویں کھڑے رکھوالی کر ن گے جیویں کوئی کسان فصل دے اک اک بوٹے دی رکھوالی کردا اے۔۔۔
کوک فریدا کوک توں جیوں راکھا جوار
جب لگ ٹانڈا نہ گرے تب لگ کوک پکار
پنجاب۔۔۔۔ ایرانی تہذیب تے ہندوستانی کلچر دے درمیان اک حد فاصل اے۔۔۔ ایران توں آن والا فارسی ادب، ہندی گیان تے وسط ایشیاء دے افغان قبیلے اپنے قدم پہلاںپنجاب دی دھرتی تے رکھدے تے فیر ہندوستان ول اپنا رخ کردے ۔۔۔ پنجاب وڈیاں تہذیباں دا سنگم اے۔۔۔ پنجاب دے تصوف وچ نہ تے ہندو ویدانیت جیہی بے رنگی اے تے نہ ای ایرانی تصوف جیہی لاپرواہی تے روایت شکنی۔۔۔پنجاب دے صوفی نے بھگتی تے تصوف نوں الٰہیات دے تول وچ تول کے اک اجیہا کومل تے ٹھوس راہ دتا اے کہ اوہ اللہ نوں نہ تے کسے بت پچھے لکا لیندا اے تے نہ ای کسے عجمی صوفی وانگر فنائیت دا فلسفہ لے کے ’’انا الحق‘‘ دا نعرہ مستانہ لادیندا اے۔ پنجاب دا صوفی شرع دا پابند اے ۔۔ رب نوں وجودی تے فنائی فلاسفے وچ گم نہیں کردا بلکہ قرآن دے موجب اللہ دا قرب حاصل کرن د اآہر کردااے ۔۔۔ خاص طور تے باباجی فرید الدین مسعود اک مکمل باشرع صوفی نیں ۔ جو اپنے رب نون مناون خاطر بلھے وانگر پیریں گھنگھرو نہیں بنھ لیندے بلکہ عبادتاں ریاضتاں کردے نیں۔۔۔ باباجی اپنے شوہ دی پریت جتاون لئی شریعت دیاں پابندیاں وچ رہندیاں ہویاں حیاتی دا اک اک ساہ اپنے رب سوہنے دے ناں لادینا چاہندے نیں۔
جوبن جاندے نہ ڈراں جے شوہ پریت نہ جائے
فریدا کتی جوبن پریت بن سک گئے کملائے
بابے ہوراں دا ساراجوبن بڈھیپا اپنے شوہ دی پریت محبت تے اطاعت وچ لنگھیا۔ اوہناں عام لوکاں نوں ایہہ تعلیم دتی کہ شوہ دی پریت ای جیون د امقصد اے۔ جس جوبن وچ رب سوہنے دی محبت نہیں اوہ جوبن کسے وی کارن نہیں۔ باباجی فرماندے نیں کہ دل وچ رب سوہنے دی محبت اجیہی بھٹی اے جس دی اگ دل چوں لوبھ، لالچ طمع ایویں نتھار کے پاک کردیندی اے جیویں سونا کندن بن جاندا اے۔
بھے پئے کھیں ہوئے لوبھ رت وچوں جائے
جیوں بسنتر دھات سدھ موئے ہر کا بھودرمت میل گوائے
جیویں سونا اک دھات اے اوس نوں سنیارا ای زیور گہنا بنا سکدا اے۔ کوئی جوہری ای پتھر نوں ہیرا بنا سکدا اے۔انسان دا اخلاص ، پوترتا، پاکی اپنی جگہ پربندہ کجھ وی نہیں جد تائیں اوہ کسے انسان کامل دی نگاہ دا فیض نہ پاوے۔ اک نگاہ مرد مومن ای انسان نوں ۔۔اسفل السافلین ۔۔۔۔دے ادنی درجے توں ۔۔۔۔ احسن تقویم۔۔۔ دے عظیم درجے تک لے جاسکدی اے:
کیا ہنس کیا بگلا جاں کو نظر کرے
جے تس بھاوے اوہ فریدا کاگوں ہنس کرے
باباجی فرید الدین مسعود نے اپنے کلام وچ تن کردار اں کا ذکر کیتا اے۔۔۔ ہنس۔۔۔ بگلا۔۔ تے کاگ یعنی کاں۔۔ ہنس نوں متقی پرہیز گار تے مومن ۔۔۔ بگلے نوں منافق تے کاں نوں کافر نال تشبیہہ دیتی اے۔۔۔ ہنس اک اجیہا پرندا اے کہ جیہڑا اپنی چونج نا ل مٹی وچ لکیا لعل لبھ لیند ااے۔۔ اوہ ہنس راج اے۔۔۔ اک اچیرے کردار دا مالک :
ہنس اڈر کودھر ے پیا لوک وڈارن جائے
گہلا لوک نہ جاندا ہنس نہ کودھرا کھائے
اک ہور جگہ ہنس نوں اک فقیر درویش نال تشبیہہ دیندے نے کہ اوہ انسان ای سب توں اعلیٰ درجہ تے کہ جہیڑا اپنی خودداری نہ چھڈے بلکہ جنگلاں بیلیاں وچ رہ لووے،ماڑے توں ماڑا لائف سٹائل اپنا لووے پر اپنے رب دا راہ نہ چھڈے:
ہوں بلہاری تن پنکھیاں ، جنگل جنھاں واس
کنکرچگن، تھل وسن رب نہ چھوڑن پاس
بگلا۔۔۔ منافقت دا دی علامت اے۔۔۔ بگلا وضع قطع توں ہنس رنگا سفید ہوندا اے ۔۔ اپنے باطن توں کاں ورگا کالا۔۔۔ بگلے بھگتاں دے دل وچ خیال جاگدا اے کہ بگلے تے ہنس وچ ظاہری طور تے کیہ فرق اے ۔اسی وی خانقاہ تے درگاہ بنا کے ، سلوک تے معرفت دے دریا دیاں موجاں دا چس مان سکدے آں۔ بابا جی فرماندے نیں:
ہنساں ویکھ تریندیاں ، بگاں آیا چاؤ
ڈب موئے بگ بپڑے ، سرتل اپر پاؤ
شریعت تے طریقت دی راہ بڑی مشکل اے اس راہ تے اک مرشد دی لوڑ ہمیش رہندی اے ،سالک اپنے مرشد دی تلاش وچ در در پھردا اے ۔۔ تے اپنے سادگی موجب اور کسے بگلے بھگت نوں ہنس سمجھ کے اپنا ہتھ اوس بگلے بھگت نوں دے دیندااے جیہڑا اہنوں گمراہی دے گھپ ہنھیرے اندر چھڈ کے آپ گواچ جاندا اے:
میں جانیاں ، وڈ ہنس ہے، تاں میں کیا سنگ
جے جاناں بگ بپڑا ، جنم نہ بھریں انگ
بابا جی فرماندے نیں کہ کسے دے جبے، قبے ،دستار گودڑی تے نہ بھلو بلکہ اوس دا کردار تے عمل ویکھ کے اپنا ہتھ اوس دے ہتھ وچ دیو متاں ایہہ ہنس دا روپ دھارن والا بگلا اندروں کاں رنگا کالا ای نہ نکل آوے
فریدا کن مصلیٰ، صوف گل، دل کاتی ، گڑوات
باہر دسے چاننا ، دل اندھیاری رات
اک تیسرا کردار کاں اے ۔۔جہیڑا کہ بابے ہوراں نے لکھیا کہ مردہ جسماں دا ماس کھاندا۔ اے کافراں وانگر اندروں باہروں کالا۔۔ بابے ہوراں ایس کردار نوں پرندیاں وچ سب توں گھٹیا پرندہ جانیاں۔۔۔ اوہ بگلے بھگت دے اندرنوںکاں دے ظاہر نال تشبیہہ دیندے نیں۔۔ پر دوجے پاسے باباجی اپنی شوہ دی پریت وچ ایس جانور نوں ہتھ جوڑ کے باربار آکھد ے نیں:
کاگا چونڈ نہ پنجرا ، بسے توں اڈ جا
جت تن میرا شوہ وسے ماس نہ ندوں کھا
کاگا نین نکاس دوں ، اور پی کے رخ لے جائے
پہلے درس دکھائے کے، پاچھے لیجے کھائے
تن سکا پنجر تھیا ، سگلا کھائیو ماس
دو نیناں مت چھوہیو ، پر ویکھن کی آس
باباجی نے اپنے ہجر دی تڑپ وچ ایس سطح تے گئے کہ شاید رب سوہنے دا دررشن اس طرح ای ہوجائے جسم فنا ہوجائے، ہڈیاں مٹی ہوجاون پر اکھاں باقی رہ جان کہ شاید ہجر دی سیاہی وصل دی چاندنی وچ ڈھل جائے۔۔۔ ہجر تے برہا دی ماری کونج جیویں اس خلش وچ جل دی اے ۔۔۔ اونی ای شدت نال اندروں اشلوک تے شعر باہر آندے نیں۔۔
برہا برہا آکھئے، برہا توں سلطان
جن تن برہا نہ اپجے سوتن جان مسان
باباجی فرید الدین مسعود ہوراں اپنے رب دی پریت نبھائی، اپنے آپ نوں اپنے رب دے رنگ وچ رنگ لیا۔۔۔ جیویں قرآن آکھدا اے۔۔’’ اللہ دا رنگ سب رنگاں توں چوکھا اے‘‘۔۔۔جنہاں تے ایہہ رنگ چڑھ جائے اوہناں لئی’’ لاخوف علیہم ولاھم یحزنون ‘‘ ۱؎ دی منزل اے۔ باباجی آکھدے نے:
فریدا بھوم رنگاولی مجھو وسولا باگ
جوجن پیر نوازیاں، تنھاں آنچ نہ لاگ
باباجی فرید الدین مسعود روایتی ہندی اشلوک راہیں اپنا پیغام لوکائی تک پہنچایا۔۔۔ جیویں بابا جی دی صوفیت ۔۔۔تصوف تے بھگتی دے درمیان اک کڑی اے ایویں ای۔ پنجابی تے ہندی ۔۔ اسلام تے ویدانت دا سنگم باباجی فرید الدین گنج شکر دا کلام اے۔
۱؎ (ترجمہ: جیہڑے لوک اللہ دے دوست ہن، اوہناں نوں کسی قسم دا کوئی خوف نہیں ، تے نہ ای دنیا وچ غمزدہ ہون گے۔القرآن)
