”کورونا“ جہی موذی تے عالمی وباء نے پوری دنیا نوں جیس طرح اپنی لپیٹ وچ لیا ہویاہے، اوہدے تے ہر کوئی پریشان ہے۔ ایس ویلے پاکستان سمیت ساری دنیا بھروچ ایہدی تیجی لہر جاری ہے جہڑی پچھلیاں دوویں لہراں توں بُہتی خطرناک ثابت ہو رہی ہے۔ ایہدی اک وجہ تے ایہ ہے پئی نواں وائرس پہلے کولوں بُہتا زوراور تے جان لیوا ہے۔ جس کر کے ایہدے توں، وڈا چھوٹاہر کوئی اللہ دی پناہ وی منگ رہیا ہے۔ ہندوستان وچ اج کل ہون والی کورونا تباہی نے تے ہوش ہی اُڑاکے رکھ دتے ہین۔ رب سبھ نوں اپنے حفظ و امان وچ رکھے (آمین)ایس کورونا وباء پاروں جتھے حیاتی دیاں ساریاں سرگرمیاں ٹھپ ہو کے رہ گئیاں ہن اوتھے ادبی ثقافتی سرگرمیاں نوں وی نظر لگ گئی ہے۔ باقی ملکاں وانگ اسیں وی ایہدا حل کڈھیا پئی ساریاں سرگرمیاں ”آن لائن“ ہو ن لگ پئیاں ہن۔ بھاویں ایہ تقریباں اوہناں اجتماعات دا بدل تے نہیں ہو سکدیاں پر کجھ نہ ہون نالوں تے بہتر ہین۔ ایس بہانے تھوڑی بُہتی ہل جل ادیباں شاعراں نوں متحرک رکھن لئی کافی ہے۔ ”اکادمی ادبیات، پاکستان“، ادیباں شاعراں دا اک قومی ادارا ہے۔بد قسمتی نال پچھے جہے ایہدی پردھانگی اجہے لوکاں دے کول رہی جہناں سوائے ”سٹیٹس“ انجوائے کرن دے ہور کجھ نہیں کیتایافیر ”پی آر شپ“ نوں ہی ودھاوا دتا۔ہین۔ پچھلے سال توں ڈاکٹر یوسف خشک ہوری ایہدے سربراہ بن کے آئے ہین، ڈاکٹر صاحب اردو سے پروفیسر ہین، اوہناں دی دلچسپی مقامی پاکستانی زبان نال وی اونی ہی ہے جنی اردو نال۔اوہناں جہیے ادھمی بندے، خدمت دے جذبے نال ایس ادارے دیاں واگاں ہتھ وچ لئیاں ہین تے ”کجھ کر کے وکھان“ دے جذبے نال ایہ ذماداری قبول کیتی ہے۔ اوہ قومی خدمت تے یقین رکھن والے ہین۔ اوہناں دے چارج لین مگروں ”اکادمی ادبیات“ دی کار کردگی ایہدے ثبوت لئی پیش کیتی جا سکدی ہے۔ اوہ ادیباں شاعراں نوں آنے بہانے کٹھیاں کرن دا موقع لبھ ہی لیندے ہین۔ اوہناں رمضان المبارک دے حوالے نال مختلف پدھراں تے حمدیہ تے نعتیہ مشاعریاں دی روایت قائم کیتی۔ کجھ دن پہلاں ”عالمی اردو حمدیہ نعتیہ مشاعرے“ توں ایہناں تقریباں دا مڈھ بنھیا۔ گذری بھلک اکادمی ادبیات نے ”پنجابی حمدیہ نعتیہ مشاعرے“ دا پربندھ کیتا۔ جہدی صدارت ڈاکٹر ریاض مجید(فیصل آباد) تے ڈاکٹر اختر شمار (لاہور) ہوراں کیتی۔ ایس حمدیہ نعتیہ مشاعرے دے اچیچے پروہنیاں وچ،ڈاکٹر اختر سندھو، قاری صادق جمیل، سلطان محمود تے حقیرفقیر (رزاق شاہد)شامل سن، ایہ سبھ پروہنے لاہور توں سن۔ مشاعرے وچ حمد تے نعت پیش کرن دی سعادت حاصل کرن والیاں وچوں رائے محمد خان ناصر (ننکانا صاحب) پروفیسر عباس مرزا(لاہور)ڈاکٹر سعادت علی ثاقب (فیصل آباد) ڈاکٹر ارشد اقبال ارشد(لاہور)حکیم احمد نعیم ارشد(شکر گڑھ)ڈاکٹر صغیر احمد صغیر(لاہور) پروفیسر ریاض قادری (فیصل آباد) سرفراز صفی (لاہور) ارشاد سندھو(کنگن پور) علی جوشا(لاہورا)ندیم افضل (صفدر آباد) عباس عارفی(عارفوالا) ڈاکٹر فوزیہ تبسم (لاہور)تے آصف علوی (سیالکوٹ) شامل سن۔ مشاعرے وچ فن لینڈ وچ وسدے پنجابی اردو دے شاعر ارشد فاروق ہوراں اچیچی رلت کر کے ایس مشاعرے وچ جگت مشاعرے دا رنگ بھر دتا۔ ایس بابرکت مشاعرے دی نظامت تے رابطا کار دی ذماداری نوجوان شاعر مرلی چوہان ہوراں نبھائی تے خوب نبھائی۔مشاعرا جہڑا کہ دن ڈھائی وجے آن لائن شروع ہویا۔ ایہدے مڈھ وچ اکادمی ادبیات دے چیئرمین ڈاکٹر یوسف خشک ہوراں ابتدائی کلمات راہیں ایس حمدیہ تے نعتیہ مشاعرے دی اچیچ نوں مکھ دھر کے سبھ توں پہلاں شاعراں نوں ”جی آیاں نوں“ آکھیا۔ اوہناں دسیا پئی، ”اکادمی ادبیات نے رمضان دے مقدس مہینے وچ مختلف پاکستانی زباناں وچ حمدیہ تے نعتیہ مشاعریاں دا سلسلا شروع کیتا ہے، اج دا پنجابی مشاعرا اوس دی کڑی ہے“، اوہناں آکھیا پئی، ”پنجابی زبان وچ قدیم ترین شعری روایت صوفیاں دے کلام دی صورت وچ موجود ہے۔ بارھویں تے تیرھویں صدی وچ بابا فرید گنج شکر ؒ دے کلام دی صورت وچ پنجابی شاعری دا آغازہویا۔ اوہناں نوں پہلے تے وڈے پنجابی شاعر ہون دا اعزاز حاصل ہے۔ اوہناں دے کلام نوں سکھاں اپنی ”گرنتھ“ وچ سانبھیا۔ اوہناں دے کلام وچ دنیا دیاں الائشاں توں بیزاری تے رب نال لو لان دی پریرنا ملدی ہے۔ جیویں
اُٹھ فریدا وضو ساج، صبح نماز گزار
جو سر سائیں نہ نویں، سو سر کپ اتار
اوہناں آکھیا، ”سولھویں صدی عیسوی وچ شا حسین ؒ، اوہناں دے بعد سلطان باہو فیر بلھے شاہ،وارث شاہ تے میاں محمد بخش ہوراں دا کلام پنجابی وچ حمدیہ کلام دی صورت وچ وکھالی دیندا ہے۔شاہ حسین آکھدے ہین
اندر توں ہیں، باہر توں ہیں، روم روم وچ توں
کہے حسین فقیر نمانا، میں ناہیں سبھ توں
انج ہی بابا بلھے شاہؒ فرماندے ہین
اک لازم بات ادب دی ہے
سانوں بات ملومی سبھ دی ہے
ہر ہر وچ صورت رب دی ہے
صوفیاں دی حمدیہ شاعری وچ وحدت الوجودی فکر ول رحجان ملدا ہے۔ اوہناں آکھیا، اج پنجابی وچ لکھن والیاں دی اک وڈی گنتی موجود ہے جہڑے شاعری دے باغ دے ون سونے پھلاں وانگ اپنی بہار وکھا رہے ہین۔ایہناں وچ پنجابی دے وڈے ناں وی موجود ہین۔ اج پنجابی شاعری دی روایت صدیاں دے سفر مگروں پختا ہو گئی ہے تے ایہدے وچ زمانیاں دی دانش دی جھلک وکھالی دیندی ہے۔ اوہناں آکھیا پئی میں اج دے ایس مشاعرے وچ پنجابی شاعراں نوں ”جی آیاں نوں“ آکھنا تے دسیا چاہنا پئی کورونا دے باوجود اکادمی ادبیات نے پچھے اک سال وچ لگ بھگ ستر آن لائن تے آف لائن تقریباں منائیاں۔ اکادمی نے کتاباں چھاپن دا کم وی جاری رکھیا ہے تے24کتاباں چھاپیاں۔ اوہناں ایہ وی دسیا پئی ساڈی چینی ادبی اداریاں نال گل ہو گئی ہے، اردوادب دیاں سو نمائندا کتاباں دے چینی زبان وچ ترجمے ہون گے۔ اوہناں ایہ وی آکھیا پئی ا ؤندا سال پاکستان دی تاریخ دا ”ڈائمنڈ جوبلی سال ہے،اس لئی اکادمی ادبیات نے ہنے توں ہی پورا سال تقریباں لئی متھیا ہے تے پروگرام ترتیب دتے جا رہے ہین۔
چیئر مین اکادمی ادبیات، ڈاکٹر یوسف خشک ہوراں دے ایہناں ابتدائی کلمات مگروں مشاعرے دا باقائدا مڈھ بجھا۔جیویں کہ پہلے ذکر ہو یا ہے پئی ایس پنجابی حمدیہ نعتیہ مشاعرے دی صدارت ڈاکٹرریاض مجید تے ڈاکٹر اختر شمار ہوری کر رہے سن۔ مشاعرے دی نظامت مرلی چوہان ہوراں دے ذمے سی، اوہ ہی ایس پروگرام دے رابطا کار وی سن، اوہناں بڑے خوبصورت انداز نال مشاعرے دا آغاز کیتا۔اوہ انج کہ اوہناں سبھ توں پہلاں کلمہ طیبہ ”لا الہ اللہ محمدرسول اللہ“پڑھیا،کیوں جے ایس توں اعلیٰ نہ کوئی حمد ہو سکدی ہے تے نہ ہی نعت۔ ایس توں مگروں اوہناں حسبِ روایت سبھ توں پہلاں اپنے نعتیہ شعر ترنم نال پیش کیتے:
کوئی میرے نبی ورگانہ ہویا اے نہ ہونا
کوئی اُمت لئی اینا نہ رویا اے نہ رونا
سلیقا نعت آکھن دا عطا جس نوں وی ہو جاوے
ستارا اس دے بختاں دا نہ سویا نہ سونا
ایس توں بعد اوہناں لاہور توں تعلق رکھن والے، اردو پنجابی دے نوجوان شاعر ”علی جوشا“ نوں کلام پیش کر دی دعوت دتی۔ اوہناں حمدِ باری تعالی پیش کیتی:
ایہ جو ایڈا کھلارا اے
رب سوہنے دا سارا اے
میں جے عیباں بھریا واں
اوہ وی بخشن ہارا اے
علی جوشا دے بعد صفدر آباد شیخوپورا دے شاعر ندیم افضل ہوراں حضور پاک ﷺ دے چن دو ٹوٹے کرن دے معجزے نوں منظوم صورت وچ پیش کیتا:
نبوت دا سوہنے جد اعلان کیتا
صحابہ نے تسلیم فرمان کیتا
ازل دے محمد دی دھم پئی اے مکے
کہڑا اے جگ تے جو دھماں نوں ڈکے
ایہناں پچھو ں ڈاکٹر فوزیہ تبسم دی واری ہائی، اوہ صوفی تبسم دی پوتی نیں تے اوہناں دے ناں تے بنی ”صوفی تبسم اکیڈمی“دی کرتا دھرتا نیں، اوہناں اپنا کلام پیش کیتا:
سبھ توں ودھ کے سبھ توں مکرم
سبھ دا رہبر ہادیئ اکرم
صلی اللہ علیہ وسلم
جگ وچ تیرا کون اے ہم سر
توں ایں ساریاں کولوں برتر
تیرا شیدا سارا عالم
صلی اللہ علیہ وسلم
فوزیہ تبسم مگروں عارف والا دے نوجوان شاعرعباس علی عارفی نوں کلام پیش کرن دی دعوت دتی گئی۔ اوہ عارف والا دی نسبت نال عارفی سداندے نیں، اوہناں حضور پاکﷺ دی نعت ترنم نال پیش کیتی:
اُچیاں شاناں پاون والا
ربّ دا یار سداون والا
چن نوں توڑے،توڑ کے جوڑے
سورج موڑ لیاون والا
سارے نبیاں دا اے افسر
پَنڈ مائی دی چاون والا
ایس توں بعد واری آئی فیصل آباد دے معروف نعت گو شاعرپروفیسر ریاض قادری ہوراں دی، اوہناں دیاں نو شعری کتاباں وچوں چھے نعت دیاں کتاباں نیں۔ ریاض قادری قومی تے صوبائی سیرت ایوارڈ حاصل کر چکے ہین۔ اوہناں نعت بحضور سروِ کائنات پیش کیتی:
بیڑی اساڈی پار لگائی حضور نے
بگڑی زمانیاں دی بنائی حضور نے
اپنا پرایا کوئی وی ملیا جو آپ نوں
اوس نال کیتی بھلائی حضور نے
ارشاد سندھو مشاعرے دے اگلے شاعر سن، اوہناں دا تعلق کنگن پور نال ہے۔ اوہناں دی خوبی ایہ ہے جے اوہ صرف پنجابی وچ لکھدے نیں، اوہناں دے کلام وچ حمد تے نعت داسانجھا اظہار انج ہویا:
دھرتی،امبر، تارے، چن ہواواں ربّ رسول دیاں
جو جو وی نیں سبھ نے حمد ثناواں ربّ رسول دیاں
ہن تک بھکھ تے دکھ دی اگ وچ لوکاں سَڑ سُڑ جانا سی
جے نہ ہوندیاں رحمت بھریاں چھاواں ربّ رسول دیاں
ارشاد سندھو دے ایہناں خوبصورت شعراں مگرو ں واری آئی لاہور دے شاعر ڈاکٹرصغیر احمد صغیر ہوراں نعت نذرانا ترنم نال پیش کیتا:
جیویں کوئی نہیں پروردگار ورگا
کوئی نبی نہیں میری سرکار ورگا
اُچی آس صغیر میں لائی ہوئی اے
نہیں تے کوئی نہیں میں گنہگار ورگا
ایس حمدیہ نعتیہ مشاعرے وچ فن لینڈ توں ارشد فاروق ہوراں رلت کر کے مشاعرے نوں عالمی رنگ دے دتا:
تسبیح دروداں دی ہتھاں چ ہے میرے
مینوں معتبرہے کر دی، کرے بالا تر مینوں
دامن ہے داغدار، نگاہ شرم نال جھکی
خاکِ مدینہ کر دے گی، شمس و قمر مینوں
اوہناں دے ایس شعر نوں بڑا پسند کیتا گیا
ہر ویلے آ رہی اے وطن توں بُری خبر
کد ملے گی آقا کوئی چنگی خبر مینوں
احمد نعیم ارشد دا تعلق شکر گڑھ نال اے، اوہ پیشے دے اعتبار نال حکیم نیں۔ اوہناں دے شعر وقت دا المیا کہے جا سکدے نیں:
سنو معصوم ہونٹھاں دے بلارے یا رسول اللہ
بڑی ہی دیر توں روندے وچارے یا رسول اللہ
جدوں چادر کِسے دی چوک وچ نیلام ہوندی اے
اودوں حوّا دی روح رو رو پکارے یا رسول اللہ
ڈاکٹر ارشد اقبال ارشد نعت دا اک معتبر حوالا نیں۔ اوہناں دے والدِ محترم اقبال زخمی سچے عاشقِ رسول تے چنگے نعت گو شاعراں وچ گنے جاندے سن۔ ارشد اقبال ارشد ہوراں حمد تے نعت پیش کرن دی سعادت حاصل کیتی:
میرا رب نواز دا رہندا
مینوں دب نواز دا رہندا
جو وی اوہدے کولوں منگاں
سوہنا سبھ نواز دا رہندا
کاش کدی میں پاک نبی دا دور مبارک پاندا
سورج مکھڑا تکدا رہندا، قدمیں وچھ وچھ جاندا
کاش ابو جہل دے ہتھ دا میں ای کنکر ہوندا
اِذن مبار ک اُتے میں وی کلمہ پاک سناندا
ڈاکٹرسعادت علی ثاقب اوری اینٹل کالج وچ شعبا پنجابی دے استاد نیں۔ اوہناں داآبائی علاقا فیصل آباد ہے۔ اوہناں فیصل آباد دے نعت گو شاعراں دا تذکرا شائع کیتا، اوہ آپ وی چنگے نعت گو تے نعت خوان دی حیثیت نال شہرت رکھدے نیں، اوہناں وی ترنم نال نعت پڑھی:
چوفیرے لو وچالے روشنی اے
میرے آل دوالے روشنی اے
نبی دی پاک سیرت رستا رستا
ستارا وی اے نالے روشنی اے
سنبھلنا فیر اُمت نوں پوے گا
ہن اس دے حوالے روشنی اے
رائے محمد خان ناصر پنجابی دا اک وڈا ناں ہے، اوہناں دا شمار پنجابی دے بزرگ شاعراں وچ ہوندا اے۔ اوہ ”وجدان“ نامی ادبی تنظیم دے آہری وی نیں۔ کئی شعری لکھتاں دے خالق نیں۔ اوہناں دی شاعری بڑی پختا اے، اوہناں ایس موقعے تے”سچ“ دے عنوان نال اک حمدیہ نظم پیش کیتی:
رات ہنھیری، اکھ دا چانن، انّھا چانن
دل ویکھے تے سبھ دِسدا اے، رب دِسدا اے
اکھ نال ’سچ‘ نوں ڈٹھا کئیں اے؟
اوہناں اک نعتیہ بولی وی سنائی:
ڈاچی بہ گئی ایوب دے بوہے
تے محلاں نوں تریلی آ گئی
ایس موقع تے واری سی پروفیسر عباس مرزا ہوراں دی پر اتفاق نال اوہناں واری سسٹم وچ گڑ بڑھ ہون کر کے، اوہناں دی آواز سنگیاں ساتھیاں تیک نہ اپڑ سکی۔ اوہناں مگروں مشاعرے دے اچیچے پروہنیاں وچوں سلطان محمود، جہناں دا تعلق لاہور نال اے، دی واری آئی۔ اوہناں دی پیش کردا نعت دا شعر سی:
سبھ توں پہلاں سوہنے رب رحمٰن دا رتبا اُچا اے
ایس توں بعدوں، نبیاں دے سلطان د ا رتبا اُچا اے
صادق جمیل دا تعلق وی لاہور نال اے، اوہ وی اچیچے پروہنے سن۔ اوہناں حمدیہ شعر پیش کیتے:
تائیوں میرا سر نہیں رجدا یااللہ
سجدہ تیری ذات نوں سجدا یااللہ
میرے دل دی ہر شریان چ ہر ویلے
تیرے ناں دا تونبا وجدا یااللہ
ایس موقعے تے حقیر فقیر رزاق شاہد نوں اچیچے پروہنے دی حیثیت نال،اپنے حمدیہ تے نعتیہ شعر نذرانا پیش کرن دی سعادت نصیب ہوئی، حمد تے نعت دے شعر پیش نیں:
بسم اللہ پڑھ حمد کراں اس سوہنے رب دی
اوہدے سر سجدی اے شاہی شرق غرب دی
ایہو چنتا پچھلے پہرے سون نہ دیوے
کنج ہووے گی بخشش شاہد جہے اڑب دی
جد وی شاہد یاد مدینہ آ جاوے
دل دیاں دھڑکناں وچ قرینا آ جاوے
سوچنا واں جد نعت نبی دی آکھن دا
سوچ خیال نوں تدوں پسینا آ جاوے
ڈاکٹر اختر سندھو وی ایس مشاعرے دے اچیچے پروہنے سن اوہناں دے شعر پیش نیں:
دل دکھاں دا کاسا بنیا
توں ہر دکھ سندیا بنیا
میں مخلوقاں وچوں اشرف
عین الحق دا ورثا بنیا
ایس حمدیہ تے نعتیہ مشاعرے دے صدر ڈاکٹر اختر شمار ہوراں دے کلام دا نمونا پیش اے:
اللہ دے محبوب پیارے، کالی کملی والے
جس کملی دی بکل دے وچ، سورج، چن اُجالے
ڈاکٹر ریاض مجید جہناں دا تعلق فیصل آباد نال اے۔اوہ پہلے شاعرہین جہناں نعت تے پی ایچ ڈی کیتی: ایس مشاعرے دی صدارت اوہناں دے حصے آئی، اوہناں اپنی واری تے کلام پیش کیتا:
اسیں آپ خسارےء قبول کیتے
ترے جانے آں آپ بربادیاں ولے
موڑا پوے گا کد خشحالیاں دا
دور ہون گے ایہ کدوں کال ساڈے
اوہناں دے کلام نال ہی ”اکادمی ادبیات“ دا پنجابی حمدیہ نعتیہ مشاعرا اپنے اختتام نوں اپڑیا۔
(ایتھے اک گل دی معذرت وی ضروری سمجھنا پئی ایہ شعر آن لائن مشاعرے دے دوران نوٹ کیتے گئے، آقاز دے اُتار چڑھا پاروں شعر نوٹ کرن وچ کافی اکھیائی ہوئی، جے کِتے کِسے شعر وچ کوئی کمی بیشی رہ گئی ہووے تے میں شاعراں کولوں وی تے پڑھن والیاں کولوں وی معافی دا خواستگار ہاں)
